Het Doesburgse Verpondingenboek
Een Verpondingenboek of verpondingskohier is een register voor de verponding, een belasting op onroerend goed die in de zeventiende eeuw in Gelderland is ingevoerd. In zo’n register staan de huizen en landerijen uit een bepaalde stad of streek met de waarde waarvoor hun eigenaren in die belasting worden aangeslagen. Het Verpondingenboek van Doesburg is opgemaakt in de jaren 1648 – 1650. Alle huizen en andere gebouwen die toen in de binnenstad stonden worden erin vermeld, met behalve het adres de namen van eigenaren en gegevens over eventuele verhuur en verpachting.
Om dat laatste ging het: de huur- of pachtwaarde vormde de grondslag van de belasting en in heel Gelderland zijn bij de invoering verpondingskohieren of -boeken met gegevens over de huur of pacht opgemaakt. Een belangrijk punt daarbij was de staat van onderhoud. Die was in Doesburg volgens de eigenaren vaak zo slecht, dat verhuur niet mogelijk was en er dus geen belasting betaald hoefde te worden. Dat was een nogal doorzichtige manier om onder de belasting uit te komen en de rapporteurs die de huizen langs zijn gegaan laten meer dan eens hun twijfel blijken over zulke ‘aftrekposten’. Aan de andere kant was het ook de bedoeling van het stadsbestuur de belasting laag te houden, want de opbrengst ging niet naar de stad, maar naar het Kwartier van Zutphen. Waarschijnlijk daarom werden de kapiteins van de burgerwacht, die de leiding hadden over de opstelling van het kohier, geïnstrueerd de waarde van de huizen zo laag mogelijk te stellen. Ook verder was Doesburg niet vlot in het betalen van deze belasting aan het Kwartier. In 1656 stuurden de Gedeputeerde Staten van Zutphen zelfs soldaten naar Doesburg, die moesten blijven tot Doesburg de verponding afdroeg.
Over deze strubbelingen staat overigens niets in het Verpondingenboek. Wel bevat het veel interessante gegevens over de huizen die in het midden van de zeventiende eeuw in Doesburg stonden, ook bijv. over de inkwartiering van militairen. Het is dus heel nuttig voor wie de geschiedenis van een bepaald huis of de huizen in een bepaalde straat wil nagaan. Dat kan door het origineel in te zien bij het Gelders Archief in Arnhem of de website daarvan.
Maar dat is een lastig te lezen handschrift. Daarom heeft de archiefwerkgroep van Stad en Ambt Doesborgh het al in de jaren 1995-1999 onder leiding van Peter Wouters getranscribeerd. Het resultaat was jarenlang alleen bekend bij enkele oud-leden. In 2017 heeft Carl König gezorgd voor omzetting van Wordperfect in Word en het later voorgelegd aan de tegenwoordige werkgroep. Die kwam tot de conclusie dat deze transcriptie bij uitstek geschikt was voor publicatie op de website van de Monumentenvereniging en tot onze vreugde gebeurt dat nu. Hierdoor wordt het Verpondingenboek toegankelijk voor iedere belangstellende. Hopelijk zullen velen daarvan profiteren.
Klik op VERPONDINGENBOEK om het document te openen.
Ton Pos
